Opisując historię naszego domu należałoby zwrócić uwagę na społeczność żydowską, od której wszystko się zaczęło... W pierwszej połowie XIII w. na Górny Śląsk przybyli Żydzi. W Zabrzu przypuszczalnie pojawili się w okresie XV - XVI w. jako wędrowni kupcy. Główne nasilenie osadnictwa żydowskiego na terenie tego miasta przypadło na drugą połowę XIX wieku. Społeczność żydowska czuła potrzebę stworzenia ośrodka religijnego. W roku 1872 wybudowano synagogę, która stała u zbiegu dzisiejszych ulic Brysza i Karłowicza.

• 
•  

Duża Synagoga w Zabrzu. Źródło: Zbiory prywatne  p. Dariusza Walerjańskiego.

• 
•  

Widok od strony wschodniej na Synagogę i Dom Modlitwy - I poł. XX w. Źródło: Zbiory prywatne p. Dariusza Walerjańskiego

Później wybudowano drugą synagogę zwaną małą, tj. budynek, w którym obecnie mieści się DPS. Była ona wówczas domem gminy żydowskiej. Znajdowały się w nim mieszkania pracowników, biblioteka i archiwum.

• 
•  

Rysunek elewacji Małej Synagogi - 1942 r. Źródło: Zbiory prywatne p. Dariusza Walerjańskiego.

• 
•  

Fragment planu Zabrza - 1905 r. Źródło: Zbiory prywatne p. Dariusza Walerjańskiego

W podziemiach małej synagogi w sierpniu 1902 r. została otwarta mykwa (z jęz. hebrajskiego - wodozbiór), czyli tzw. łaźnia rytualna. Podczas "Nocy Kryształowej" z 9 na 10 listopada 1938 roku naziści podpalili synagogę. "Akcję" przeprowadziła jednostka SS-Standarte 23 "Oberschlesien". Straż pożarna nie gasiła płonącej bożnicy, jedynie pilnowała, aby ogień nie przeszedł na sąsiednie budynki. Podczas "akcji" przed płonącą synagogę przyprowadzono rabina Saula Kaatza, któremu ścięto brodę. Rano 10 listopada 1938 r. na miejsce skierowano więźniów, do których później dołączyła młodzież żydowska. Przeprowadzili oni segregację ruin, oddzielając części metalowe od gruzów. Popołudniu wypalone ruiny synagogi obrzucili granatami członkowie Hitlerjugend, a następnie wojsko wysadziło je w powietrze.

W 1998 r. z inicjatywy Ernesta Shmuela odsłonięto w miejscu, gdzie stała synagoga, granitową bryłę z tablicą pamiątkową, na której widnieją napisy w języku polskim i hebrajskim: "Pamięci Gminy Żydowskiej Zabrze (Hindenburg) unicestwionej przez niemieckich nazistów w czasie Holocaustu. W tym miejscu stała zbudowana w 1872 roku synagoga spalona w "Noc Kryształową" 9/10 listopada 1938 roku".



Po zakończeniu II wojny światowej w ocalałym budynku tzw. "małej synagogi" istniał sierociniec, a w 1951 roku utworzono Państwowy Dom Rencisty. Budynek zmienił swoją pierwotną bryłę, dobudowano jedną kondygnację. W pierwszej połowie lat 90-tych ubiegłego stulecia nastąpiła kolejna rozbudowa Domu, przez co powiększyła się ilość pokoi mieszkalnych oraz pomieszczeń pomocniczych, a także została zainstalowana winda w ramach likwidacji barier dla osób niepełnosprawnych.

• 
•  

• 
•  

Dom Sierot - wejście. Źródło: Zbiory prywatne p. Dariusza Walerjańskiego


W roku 1998 ustawodawca wprowadził konieczność jednolitej w skali kraju regulacji standardów domów pomocy społecznej, co wiązało się z koniecznością kolejnych zmian dostosowujących wyposażenie i funkcjonowanie Domu do obowiązujących przepisów. Pierwsze warunkowe zezwolenie na prowadzenie Domu Pomocy Społecznej Nr 3 w Zabrzu zgodnie z nowymi standardami uzyskano już w 2002 roku, a od 24 lutego 2009 roku decyzją Wojewody Śląskiego DPS Nr 3 posiada zezwolenie stałe.

W latach 2009-2014 przeprowadzono kolejną modernizację Domu. Wymieniono m.in. windę, instalacje centralnego ogrzewania, zimnej i ciepłej wody użytkowej, przeprowadzono izolację przyziemia, ocieplenia budynku, instalację systemu ppoż. wraz z oddymianiem, częściową wymianę nawierzchni zewnętrznych, kapitalny remont jednego pionu łazienkowego (współfinansowany ze środków PFRON) i wiele drobniejszych prac na rzecz poprawy warunków życia mieszkańców.